Brak współżycia w małżeństwie a zdrada: Aspekty prawne

Małżeństwo jako instytucja prawna opiera się na szeregu wzajemnych praw i obowiązków małżonków. Wśród nich istotne miejsce zajmuje współżycie małżeńskie, które choć nie jest wprost uregulowane w przepisach, stanowi ważny element pożycia małżeńskiego.

Brak współżycia w małżeństwie oraz zdrada małżeńska mogą mieć poważne konsekwencje prawne, wpływając na trwałość związku małżeńskiego oraz potencjalne postępowanie rozwodowe.

Prawne aspekty pożycia małżeńskiego

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje wprost pojęcia pożycia małżeńskiego ani nie reguluje kwestii współżycia seksualnego między małżonkami. Jednakże, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem i doktryną, na pożycie małżeńskie składają się trzy podstawowe elementy:

a) wspólnota duchowa (więź emocjonalna) ❤️
b) wspólnota fizyczna (współżycie seksualne) 💏
c) wspólnota gospodarcza (prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego) 🏠

Brak któregokolwiek z tych elementów może świadczyć o rozkładzie pożycia małżeńskiego, co z kolei może stanowić podstawę do orzeczenia rozwodu.

Brak współżycia jako przyczyna rozkładu pożycia

Długotrwały brak współżycia w małżeństwie może być uznany przez sąd za jedną z przyczyn rozkładu pożycia. Należy jednak podkreślić, że sam fakt zaprzestania współżycia nie jest automatycznie równoznaczny z rozkładem pożycia. Sąd bada każdą sprawę indywidualnie, uwzględniając całokształt okoliczności.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego można znaleźć stanowisko, że "ustanie współżycia fizycznego małżonków może być uznane za objaw rozkładu pożycia tylko wtedy, gdy wynika ono z wygaśnięcia uczuć właściwych małżonkom i braku woli ich utrzymania" (wyrok SN z dnia 22.10.1999 r., III CKN 386/98).

Zdrada małżeńska w świetle prawa

Zdrada małżeńska, choć moralnie naganna, nie jest w polskim prawie przestępstwem. Jednakże może mieć istotne znaczenie w postępowaniu rozwodowym jako jedna z przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego.

Zgodnie z art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, małżonkowie są obowiązani do wzajemnej wierności. Naruszenie tego obowiązku poprzez zdradę może być podstawą do:

a) orzeczenia rozwodu 💔
b) orzeczenia o winie rozkładu pożycia ⚖️
c) zasądzenia zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych 💰

Brak współżycia a zdrada w rozwodzie

W postępowaniu rozwodowym sąd bada, czy nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Zarówno długotrwały brak współżycia, jak i zdrada mogą być dowodami na istnienie takiego rozkładu.

Brak współżycia i zdrada a orzekanie o winie

Jeśli jeden z małżonków wnosi o orzeczenie rozwodu z winy drugiego małżonka, sąd może uwzględnić zarówno brak współżycia w małżeństwie, jak i zdradę przy ustalaniu winy. Ważne w ustaleniach sądu staje się, która okoliczność miała miejsce pierwsza i czego faktycznym następstwem było rozpad więzi małżeńskiej.

Kwestia ta nie jest jednoznaczna. Może się zdarzyć, że jedno z małżonków zdradza z uwagi na długotrwały deficyt współżycia, a może wystąpić sytuacja, że jedno z małżonków odmawia współżycia, ponieważ posiada podejrzenia, bądź nawet wiedzę o byciu zdradzanym.

Wpływ na kwestie majątkowe

Orzeczenie o winie może mieć wpływ na:

• obowiązek alimentacyjny wobec byłego małżonka (art. 60 KRO)
• sposób podziału majątku wspólnego (art. 43 § 2 KRO)

Brak współżycia a unieważnienie małżeństwa

W pewnych sytuacjach długotrwały brak współżycia w małżeństwie może być podstawą do jego unieważnienia. Dotyczy to przypadków, gdy:

a) jeden z małżonków jest trwale niezdolny do współżycia z przyczyn występujących przed zawarciem małżeństwa (art. 12 § 1 KRO)
b) małżeństwo nie zostało skonsumowane (przesłanka w prawie kanonicznym, istotna przy unieważnianiu małżeństw konkordatowych)

Prawne aspekty odmowy współżycia

Warto zauważyć, że w świetle prawa polskiego odmowa współżycia przez jednego z małżonków nie może być uznana za naruszenie obowiązków małżeńskich, jeśli ma uzasadnione przyczyny.

Sąd Najwyższy w jednym z orzeczeń stwierdził, że "odmowa współżycia fizycznego w małżeństwie może być uznana za naganny brak realizacji obowiązków wynikających z art. 23 k.r.o. tylko wówczas, gdy nie znajduje usprawiedliwienia w okolicznościach konkretnego przypadku" (wyrok SN z dnia 26.01.2006 r., V CK 401/05).

Zadośćuczynienie za zdradę

Choć zdrada sama w sobie nie jest podstawą do dochodzenia roszczeń finansowych, w pewnych okolicznościach może być uznana za naruszenie dóbr osobistych, co otwiera drogę do żądania zadośćuczynienia na podstawie art. 24 i art. 448 Kodeksu cywilnego.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11.12.2018 r. (IV CNP 31/17) stwierdził, że "naruszenie obowiązku wierności małżeńskiej może stanowić naruszenie dobra osobistego w postaci prawa do ochrony życia rodzinnego czy też prawa do godności". Dowiedzenie zasadności roszczenia nie jest jednak łatwe, należy tą okoliczność właściwie dowieść i uprawdopodobnić.

Kiedy zdrada jest usprawiedliwiona?

Pytanie o to, czy zdrada może być kiedykolwiek usprawiedliwiona, budzi wiele kontrowersji zarówno w wymiarze moralnym, jak i prawnym. Z perspektywy prawa polskiego warto podkreślić, że zdrada nigdy nie jest w pełni usprawiedliwiona – zawsze stanowi naruszenie obowiązku wierności małżeńskiej wynikającego z art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Okoliczności łagodzące w ocenie zdrady

Choć zdrada pozostaje naruszeniem obowiązków małżeńskich, sądy przy orzekaniu o winie rozkładu pożycia uwzględniają okoliczności łagodzące, które mogą wpłynąć na ostateczne rozstrzygnięcie. Do takich okoliczności należą:

Długotrwały brak współżycia w małżeństwie – jeśli jeden z małżonków przez wiele lat odmawia współżycia bez uzasadnionych przyczyn medycznych czy psychologicznych, sąd może uznać, że przyczyniło się to do osłabienia więzi małżeńskiej. W takiej sytuacji zdrada może być postrzegana jako konsekwencja, a nie przyczyna rozkładu pożycia.

Wcześniejsze naruszenia obowiązków małżeńskich przez drugą stronę – jeśli małżonek, który zarzuca zdradę, sam wcześniej zaniedbywał obowiązki małżeńskie, stosował przemoc psychiczną lub fizyczną, nadużywał alkoholu czy w inny sposób destabilizował związek, może to być uznane za okoliczność łagodzącą dla osoby, która dopuściła się zdrady.

Rozpad więzi przed zdradą – istotne jest ustalenie, czy zdrada była przyczyną, czy skutkiem rozkładu pożycia. Jeśli więź małżeńska rozpadła się wcześniej z przyczyn leżących po obu stronach lub głównie po stronie małżonka zarzucającego zdradę, wina osoby zdradzającej może być oceniona łagodniej.

Zdrada a wina obustronna

W praktyce sądowej często dochodzi do sytuacji, w których oboje małżonkowie przyczynili się do rozkładu pożycia. Nawet jeśli jeden z nich dopuścił się zdrady, sąd może orzec winę obustronną, jeśli stwierdzi, że drugi małżonek swoim zachowaniem (np. długotrwałą odmową współżycia, zaniedbywaniem więzi emocjonalnej, agresją) również przyczynił się do rozpadu związku.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego konsekwentnie podkreśla, że ocena winy wymaga całościowego spojrzenia na relacje w małżeństwie, a nie tylko na pojedyncze zdarzenia, nawet tak poważne jak zdrada.

Kiedy zdrada nie wpływa na orzeczenie o winie?

Zdarzają się przypadki, w których pomimo udowodnionej zdrady sąd nie orzeka wyłącznej winy osoby zdradzającej:

• Małżeństwo faktycznie zakończyło się wiele lat wcześniej, a małżonkowie prowadzili odrębne życie
• Drugi małżonek tolerował lub akceptował sytuację (tzw. zgoda domniemana)
• Oboje małżonkowie mieli relacje pozamałżeńskie
• Zdrada nastąpiła po długim okresie separacji faktyczne

Praktyczne konsekwencje

• Wysokość ewentualnych alimentów na rzecz byłego małżonka
• Podział majątku wspólnego (choć w ograniczonym zakresie)
• Możliwość dochodzenia zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych

Z prawnego punktu widzenia nie istnieje pojęcie "usprawiedliwionej zdrady". Można mówić jedynie o okolicznościach łagodzących, które sąd uwzględnia przy kompleksowej ocenie przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego i orzekaniu o winie.

Podsumowanie

Brak współżycia w małżeństwie oraz zdrada to złożone problemy, które mogą mieć poważne konsekwencje prawne. Choć prawo nie reguluje bezpośrednio kwestii życia intymnego małżonków, to jednak uznaje jej znaczenie dla trwałości związku małżeńskiego.

Należy pamiętać, że każda sprawa jest indywidualna i wymaga szczegółowej analizy prawnej. W przypadku problemów małżeńskich zaleca się konsultację z doświadczonym prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym, który pomoże ocenić sytuację i zaproponuje najlepsze rozwiązanie prawne.

Powiązane artykuły