📜 Przemoc domowa a kontakty z dziećmi

Ostatnie lata przyniosły przełomowe zmiany w podejściu do spraw związanych z przemocą domową w kontekście prawnym i diagnostycznym. Najważniejsze organizacje międzynarodowe, w tym WHO i Rada Europy, jednoznacznie odrzuciły nagminnie stosowaną ostatnimi laty koncepcję "alienacji rodzicielskiej", która często była wykorzystywana przeciwko matkom chroniącym swoje dzieci przed przemocą.

⚖️ W świetle najnowszych standardów międzynarodowych oraz rekomendacji Grupy Ekspertów Rady Europy ds. Przeciwdziałania Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej (GREVIO), kwestia oceny relacji rodzinnych w kontekście przemocy domowej wymaga fundamentalnego przewartościowania dotychczasowych praktyk diagnostycznych i orzeczniczych.

Ochrona, nie stygmatyzacja

Jeśli jesteś kobietą doświadczającą przemocy domowej, powinnaś wiedzieć, że system prawny przechodzi transformację, której celem jest lepsza ochrona Ciebie i Twoich dzieci. Wyrażanie obaw o bezpieczeństwo dzieci podczas kontaktów ze sprawcą przemocy nie może być już interpretowane jako "alienacja" czy "niewspółpracowanie". Ponadto w treści opinii OZSS musi być zawarta adnotacja odnośnie doświadczanej przez Ciebie przemocy nawet jeśli nie jest to przedmiotem badania!

🛡️ Paradygmat ochrony ofiar przemocy domowej

Raport GREVIO z 16 września 2021 roku jednoznacznie wskazuje na konieczność odejścia od koncepcji "alienacji rodzicielskiej" w praktyce opiniodawczej i orzeczniczej. Jest to związane z dostrzeżeniem zjawiska wtórnej wiktymizacji kobiet-ofiar przemocy, które wyrażając obawy o bezpieczeństwo dzieci podczas kontaktów z ojcem-sprawcą przemocy, są stygmatyzowane jako strony "niewspółpracujące" lub "odpowiedzialne" za zaburzenie relacji ojca z dzieckiem.

Raport GREVIO

"GREVIO wezwało polskie władze, by przyjęły wszelkie odpowiednie rozwiązania, w tym, w razie potrzeby, przepisy prawne, aby zapewnić, że wszyscy odpowiedni specjaliści, w tym pracownicy socjalni, sędziowie i członkowie opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów (OZSS), gdy podejmują decyzje w sprawie opieki i kontaktów:

a. będą w pełni świadomi negatywnego wpływu, jaki na dzieci ma bycie świadkiem przemocy jednego rodzica wobec drugiego, i będą brać to pod uwagę,

b. będą powstrzymywać się od stosowania pojęcia „alienacji rodzicielskiej” lub powiązanych z nim innych pojęć, odzwierciedlających przekonanie, że matki obwiniające ojca dziecka o znęcanie się są niechętne współpracy lub odpowiadają
za złe relacje dziecka z ojcem,

c. będą sprawdzać każdy przypadek pod kątem ewentualnej przemocy jednego rodzica wobec drugiego oraz sprawdzać, czy takie przypadki były zgłaszane,

d. będą dokładać starań, by procedury i decyzje nie skutkowały zagrożeniem wszelkimi formami przemocy”.

🔍 Podjęte działania w sprawie przemocy w rodzinie vs alienacji rodzicielskiej:

🏥 20 lutego 2020r. - WHO (Światowa Organizacja Zdrowia):

"Światowa Organizacja Zdrowia usunęła pojęcie „alienacji rodzicielskiej" z ICD-11 w związku z brakiem dostatecznych dowodów naukowych potwierdzających tego typu zjawisko."

Status: działanie wykonane na poziomie międzynarodowym

🇪🇺 23 czerwca 2021r. - GREVIO:

"Zdaniem GREVIO powoływanie się na nią prowadzi do sytuacji, w których matki wskazujące na przemoc ze strony ojca, uznawane są za „niewspółpracujące" i „winne" złych relacji ojca z dzieckiem."

Status: rekomendacja międzynarodowa dla Polski

📜 6 października 2021r. - Parlament Europejski:

"Wezwano w niej państwa członkowskie do nieuznawania zespołu alienacji rodzicielskiej w praktyce sądowej i prawie oraz do zniechęcania jego stosowania w postępowaniach sądowych. Rezolucja zwróciła również uwagę, że Światowa Organizacja Zdrowia i Amerykańskie Stowarzyszenie Psychologiczne odrzuciły stosowanie tzw. zespołu alienacji rodzicielskiej, ponieważ mogą być one wykorzystywane jako strategia przeciwko ofiarom przemocy."

Status: wiążąca rezolucja na poziomie UE

👨‍⚖️ 1 grudnia 2021r. - Rzecznik Praw Obywatelskich:

"Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości o zapewnienie zgodności praktyki stosowania przepisów prawa polskiego i międzynarodowego oraz przekazania raportu GREVIO wszystkim kierownikom OZSS."

Status: działanie na poziomie krajowym

⚖️ 23 maja 2022r. - Ministerstwo Sprawiedliwości:

"Ministerstwo Sprawiedliwości wydało zalecenia, aby uwagi zawarte w tym Raporcie były uwzględniane przez wymiar sprawiedliwości."

Status: implementacja na poziomie krajowym

🎯 Kluczowe efekty:

🚫 Delegitymizacja koncepcji alienacji rodzicielskiej na poziomie międzynarodowym
📚 Zmiana paradygmatu w praktyce sądowej
🛡️ Wzmocnienie mechanizmów ochrony ofiar przemocy
🔄 Systemowa reforma podejścia do spraw rodzinnych
⚖️ Harmonizacja prawa krajowego z międzynarodowymi standardami

Stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości

Odpowiedź na interpelację nr 29302

w sprawie wdrożenia zaleceń grupy ekspertów Rady Europy ds. przeciwdziałania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (GREVIO)

Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Marcin Warchoł

"Odnosząc się do zagadnienia dotyczącego uwzględniania faktu przemocy w rodzinie (nie tylko bezpośrednio wobec dziecka, ale także w relacjach pomiędzy rodzicami) przy sporządzaniu opinii w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem informuję, że zgodnie z pkt. 4.2. standardów opiniowania: „W przypadku pozyskania w trakcie badań informacji wykraczających poza tezy dowodowe organu zlecającego, a wskazujących na występowanie przemocy w rodzinie, naruszenia dobra małoletniego lub nieletniego, informacje te należy uwzględnić w opinii”.

Nowe standardy w praktyce sądowej

Zgodnie z nowymi wytycznymi, sądy i zespoły diagnostyczne OZSS mają obowiązek dokładnego badania każdego przypadku pod kątem występowania przemocy. Priorytetem jest bezpieczeństwo ofiar i ich dzieci, a nie wymuszanie kontaktów za wszelką cenę. Specjaliści muszą brać pod uwagę negatywny wpływ, jaki na dzieci ma obserwowanie przemocy wobec rodzica.

🔍 Metodologia diagnostyczna OZSS - nowe standardy

Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów, zgodnie z rekomendacjami GREVIO, powinny w szczególności:

📝 Przeprowadzać szczegółową analizę historii przemocy w rodzinie
👥 Uwzględniać negatywny wpływ ekspozycji dzieci na przemoc wobec jednego z rodziców
❌ Odstąpić od używania terminu "alienacja rodzicielska" i pojęć pokrewnych
🔒 Zabezpieczać informacje mogące narażać bezpieczeństwo ofiar przemocy
🌍 Systemowe podejście do ochrony ofiar

📊 Standardy opiniowania w sprawach o kontakty

Rekomendacje GREVIO wymagają od specjalistów OZSS:

🧠 Świadomości negatywnego wpływu przemocy domowej na rozwój dzieci
🔎 Weryfikacji każdego przypadku pod kątem występowania przemocy
📋 Dokumentowania historii przemocy i jej wpływu na rodzinę
🔐 Zabezpieczenia informacji o miejscu pobytu ofiar przemocy
⚖️ Praktyczne implikacje dla systemu sprawiedliwości

Minister Sprawiedliwości, sprawując nadzór nad OZSS, powinien zapewnić:

📚 Implementację standardów zgodnych z rekomendacjami GREVIO
👨‍🏫 Szkolenia dla specjalistów w zakresie rozpoznawania i dokumentowania przemocy
🛡️ Mechanizmy ochrony ofiar w procedurach diagnostycznych
📈 Systematyczną ewaluację praktyk opiniodawczych
👨‍⚖️ Rekomendacje dla praktyki orzeczniczej

Sądy rodzinne, przy wydawaniu postanowień dotyczących kontaktów z dziećmi, powinny:

🎯 Priorytetowo traktować bezpieczeństwo ofiar przemocy i dzieci
🔍 Weryfikować występowanie przemocy w rodzinie
⚖️ Uwzględniać dynamikę przemocy przy ustalaniu kontaktów
📋 Zapewnić mechanizmy monitorowania realizacji postanowień

Implementacja rekomendacji GREVIO wymaga systemowych zmian w praktyce OZSS i sądów rodzinnych. Kluczowe jest zrozumienie, że ochrona przed przemocą domową musi mieć pierwszeństwo przed innymi aspektami postępowania w sprawach rodzinnych. Odstąpienie od koncepcji "alienacji rodzicielskiej" stanowi istotny krok w kierunku skuteczniejszej ochrony ofiar przemocy domowej i ich dzieci.

Apel do kobiet doświadczających przemocy

Jeśli jesteś ofiarą przemocy domowej, obecne zmiany prawne i systemowe są po to, by Cię chronić. Twoje obawy o bezpieczeństwo dzieci podczas kontaktów ze sprawcą przemocy muszą być traktowane poważnie. System nie może już ignorować przemocy ani wymuszać kontaktów zagrażających bezpieczeństwu. Masz prawo do:

Zgłaszania przypadków przemocy bez obawy o stygmatyzację
Żądania dokładnego zbadania historii przemocy przez OZSS
Kwestionowania opinii, które nie uwzględniają Twojego bezpieczeństwa
Otrzymania wsparcia zgodnego z nowymi standardami międzynarodowymi

Pamiętaj, że nowe regulacje prawne i standardy diagnostyczne stoją po Twojej stronie. Nie musisz już obawiać się oskarżeń o alienację rodzicielską, gdy chronisz siebie i swoje dzieci przed przemocą. Szukaj pomocy w organizacjach wspierających ofiary przemocy domowej - masz do tego pełne prawo, a system jest zobowiązany zapewnić Ci ochronę.

Zostałaś skrzywdzona przez opinię OZSS? Skontaktuj się ze mną!