Ostatnie lata przyniosły przełomowe zmiany w podejściu do spraw związanych z przemocą domową w kontekście prawnym i diagnostycznym. Najważniejsze organizacje międzynarodowe, w tym WHO i Rada Europy, jednoznacznie odrzuciły nagminnie stosowaną ostatnimi laty koncepcję "alienacji rodzicielskiej", która często była wykorzystywana przeciwko matkom chroniącym swoje dzieci przed przemocą.
⚖️ W świetle najnowszych standardów międzynarodowych oraz rekomendacji Grupy Ekspertów Rady Europy ds. Przeciwdziałania Przemocy wobec Kobiet i Przemocy Domowej (GREVIO), kwestia oceny relacji rodzinnych w kontekście przemocy domowej wymaga fundamentalnego przewartościowania dotychczasowych praktyk diagnostycznych i orzeczniczych.
Ochrona, nie stygmatyzacja
Jeśli jesteś kobietą doświadczającą przemocy domowej, powinnaś wiedzieć, że system prawny przechodzi transformację, której celem jest lepsza ochrona Ciebie i Twoich dzieci. Wyrażanie obaw o bezpieczeństwo dzieci podczas kontaktów ze sprawcą przemocy nie może być już interpretowane jako "alienacja" czy "niewspółpracowanie". Ponadto w treści opinii OZSS musi być zawarta adnotacja odnośnie doświadczanej przez Ciebie przemocy nawet jeśli nie jest to przedmiotem badania!
🛡️ Paradygmat ochrony ofiar przemocy domowej
Raport GREVIO z 16 września 2021 roku jednoznacznie wskazuje na konieczność odejścia od koncepcji "alienacji rodzicielskiej" w praktyce opiniodawczej i orzeczniczej. Jest to związane z dostrzeżeniem zjawiska wtórnej wiktymizacji kobiet-ofiar przemocy, które wyrażając obawy o bezpieczeństwo dzieci podczas kontaktów z ojcem-sprawcą przemocy, są stygmatyzowane jako strony "niewspółpracujące" lub "odpowiedzialne" za zaburzenie relacji ojca z dzieckiem.
Raport GREVIO
"GREVIO wezwało polskie władze, by przyjęły wszelkie odpowiednie rozwiązania, w tym, w razie potrzeby, przepisy prawne, aby zapewnić, że wszyscy odpowiedni specjaliści, w tym pracownicy socjalni, sędziowie i członkowie opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów (OZSS), gdy podejmują decyzje w sprawie opieki i kontaktów:
a. będą w pełni świadomi negatywnego wpływu, jaki na dzieci ma bycie świadkiem przemocy jednego rodzica wobec drugiego, i będą brać to pod uwagę,
b. będą powstrzymywać się od stosowania pojęcia „alienacji rodzicielskiej” lub powiązanych z nim innych pojęć, odzwierciedlających przekonanie, że matki obwiniające ojca dziecka o znęcanie się są niechętne współpracy lub odpowiadają
za złe relacje dziecka z ojcem,
c. będą sprawdzać każdy przypadek pod kątem ewentualnej przemocy jednego rodzica wobec drugiego oraz sprawdzać, czy takie przypadki były zgłaszane,
d. będą dokładać starań, by procedury i decyzje nie skutkowały zagrożeniem wszelkimi formami przemocy”.
🔍 Podjęte działania w sprawie przemocy w rodzinie vs alienacji rodzicielskiej:
🏥 20 lutego 2020r. - WHO (Światowa Organizacja Zdrowia):
"Światowa Organizacja Zdrowia usunęła pojęcie „alienacji rodzicielskiej" z ICD-11 w związku z brakiem dostatecznych dowodów naukowych potwierdzających tego typu zjawisko."
Status: działanie wykonane na poziomie międzynarodowym
🇪🇺 23 czerwca 2021r. - GREVIO:
"Zdaniem GREVIO powoływanie się na nią prowadzi do sytuacji, w których matki wskazujące na przemoc ze strony ojca, uznawane są za „niewspółpracujące" i „winne" złych relacji ojca z dzieckiem."
Status: rekomendacja międzynarodowa dla Polski
📜 6 października 2021r. - Parlament Europejski:
"Wezwano w niej państwa członkowskie do nieuznawania zespołu alienacji rodzicielskiej w praktyce sądowej i prawie oraz do zniechęcania jego stosowania w postępowaniach sądowych. Rezolucja zwróciła również uwagę, że Światowa Organizacja Zdrowia i Amerykańskie Stowarzyszenie Psychologiczne odrzuciły stosowanie tzw. zespołu alienacji rodzicielskiej, ponieważ mogą być one wykorzystywane jako strategia przeciwko ofiarom przemocy."
Status: wiążąca rezolucja na poziomie UE
👨⚖️ 1 grudnia 2021r. - Rzecznik Praw Obywatelskich:
"Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości o zapewnienie zgodności praktyki stosowania przepisów prawa polskiego i międzynarodowego oraz przekazania raportu GREVIO wszystkim kierownikom OZSS."
Status: działanie na poziomie krajowym
⚖️ 23 maja 2022r. - Ministerstwo Sprawiedliwości:
"Ministerstwo Sprawiedliwości wydało zalecenia, aby uwagi zawarte w tym Raporcie były uwzględniane przez wymiar sprawiedliwości."
Status: implementacja na poziomie krajowym
🎯 Kluczowe efekty:
- 🚫 Delegitymizacja koncepcji alienacji rodzicielskiej na poziomie międzynarodowym
- 📚 Zmiana paradygmatu w praktyce sądowej
- 🛡️ Wzmocnienie mechanizmów ochrony ofiar przemocy
- 🔄 Systemowa reforma podejścia do spraw rodzinnych
- ⚖️ Harmonizacja prawa krajowego z międzynarodowymi standardami
Stanowisko Ministerstwa Sprawiedliwości
Odpowiedź na interpelację nr 29302
w sprawie wdrożenia zaleceń grupy ekspertów Rady Europy ds. przeciwdziałania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (GREVIO)
Odpowiadający: sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Marcin Warchoł
"Odnosząc się do zagadnienia dotyczącego uwzględniania faktu przemocy w rodzinie (nie tylko bezpośrednio wobec dziecka, ale także w relacjach pomiędzy rodzicami) przy sporządzaniu opinii w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem informuję, że zgodnie z pkt. 4.2. standardów opiniowania: „W przypadku pozyskania w trakcie badań informacji wykraczających poza tezy dowodowe organu zlecającego, a wskazujących na występowanie przemocy w rodzinie, naruszenia dobra małoletniego lub nieletniego, informacje te należy uwzględnić w opinii”.
Nowe standardy w praktyce sądowej
Zgodnie z nowymi wytycznymi, sądy i zespoły diagnostyczne OZSS mają obowiązek dokładnego badania każdego przypadku pod kątem występowania przemocy. Priorytetem jest bezpieczeństwo ofiar i ich dzieci, a nie wymuszanie kontaktów za wszelką cenę. Specjaliści muszą brać pod uwagę negatywny wpływ, jaki na dzieci ma obserwowanie przemocy wobec rodzica.
🔍 Metodologia diagnostyczna OZSS - nowe standardy
Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów, zgodnie z rekomendacjami GREVIO, powinny w szczególności:
- 📝 Przeprowadzać szczegółową analizę historii przemocy w rodzinie
- 👥 Uwzględniać negatywny wpływ ekspozycji dzieci na przemoc wobec jednego z rodziców
- ❌ Odstąpić od używania terminu "alienacja rodzicielska" i pojęć pokrewnych
- 🔒 Zabezpieczać informacje mogące narażać bezpieczeństwo ofiar przemocy
- 🌍 Systemowe podejście do ochrony ofiar
📊 Standardy opiniowania w sprawach o kontakty
Rekomendacje GREVIO wymagają od specjalistów OZSS:
- 🧠 Świadomości negatywnego wpływu przemocy domowej na rozwój dzieci
- 🔎 Weryfikacji każdego przypadku pod kątem występowania przemocy
- 📋 Dokumentowania historii przemocy i jej wpływu na rodzinę
- 🔐 Zabezpieczenia informacji o miejscu pobytu ofiar przemocy
- ⚖️ Praktyczne implikacje dla systemu sprawiedliwości
Minister Sprawiedliwości, sprawując nadzór nad OZSS, powinien zapewnić:
- 📚 Implementację standardów zgodnych z rekomendacjami GREVIO
- 👨🏫 Szkolenia dla specjalistów w zakresie rozpoznawania i dokumentowania przemocy
- 🛡️ Mechanizmy ochrony ofiar w procedurach diagnostycznych
- 📈 Systematyczną ewaluację praktyk opiniodawczych
- 👨⚖️ Rekomendacje dla praktyki orzeczniczej
Sądy rodzinne, przy wydawaniu postanowień dotyczących kontaktów z dziećmi, powinny:
- 🎯 Priorytetowo traktować bezpieczeństwo ofiar przemocy i dzieci
- 🔍 Weryfikować występowanie przemocy w rodzinie
- ⚖️ Uwzględniać dynamikę przemocy przy ustalaniu kontaktów
- 📋 Zapewnić mechanizmy monitorowania realizacji postanowień
Implementacja rekomendacji GREVIO wymaga systemowych zmian w praktyce OZSS i sądów rodzinnych. Kluczowe jest zrozumienie, że ochrona przed przemocą domową musi mieć pierwszeństwo przed innymi aspektami postępowania w sprawach rodzinnych. Odstąpienie od koncepcji "alienacji rodzicielskiej" stanowi istotny krok w kierunku skuteczniejszej ochrony ofiar przemocy domowej i ich dzieci.
Apel do kobiet doświadczających przemocy
Jeśli jesteś ofiarą przemocy domowej, obecne zmiany prawne i systemowe są po to, by Cię chronić. Twoje obawy o bezpieczeństwo dzieci podczas kontaktów ze sprawcą przemocy muszą być traktowane poważnie. System nie może już ignorować przemocy ani wymuszać kontaktów zagrażających bezpieczeństwu. Masz prawo do:
- Zgłaszania przypadków przemocy bez obawy o stygmatyzację
- Żądania dokładnego zbadania historii przemocy przez OZSS
- Kwestionowania opinii, które nie uwzględniają Twojego bezpieczeństwa
- Otrzymania wsparcia zgodnego z nowymi standardami międzynarodowymi
Pamiętaj, że nowe regulacje prawne i standardy diagnostyczne stoją po Twojej stronie. Nie musisz już obawiać się oskarżeń o alienację rodzicielską, gdy chronisz siebie i swoje dzieci przed przemocą. Szukaj pomocy w organizacjach wspierających ofiary przemocy domowej - masz do tego pełne prawo, a system jest zobowiązany zapewnić Ci ochronę.
Zostałaś skrzywdzona przez opinię OZSS? Skontaktuj się ze mną!